شش گونه فیلم مستند

شش گونه فیلم مستند

ژانر فیلم مستند بخش مهمی از تاریخ سینما است. بیایید گونه‌ها، ویژگی‌ها و نمونه‌های هر کدام از انواع مستند را بررسی کنیم.

 

ترجمه شده توسط پروانه احمدی از متن آموزشی جوردان آلدرج

 

فیلم مستند/ فیلم‌سازی مستند یک سبک سینمایی است که قدمت آن به اولین روزهای سینما برمی‌گردد؛ یک سینمای نجیب در جستجوی حقیقت که هدف آن در درجه اول آموزش یا ثبت جنبه‌هایی واقعی از جریان‌های تاریخی است.

بیل نیکولز شش دسته اصلی برای ژانر مستند برشمرده که انواع فرعی این سبک سینمایی در این شش دسته جای می‌گیرند. بیایید نگاهی بیندازیم:

یک) فیلم‌های مستند شاعرانه

مستندهای شاعرانه که اولین بار در دهه 1920 ساخته شد، بر نشان دادن جهان به مخاطب از چشم‌‌اندازهای متفاوت تمرکز می‌کند؛ انتزاعی و از نظر روایت‌ سست است؛ می‌تواند از نظر فرم و محتوا بسیار نامتعارف و تجربی باشد؛ هدف نهایی آن ایجاد یک احساس به جای ثبت حقیقت است.

نمونه مدرن آن می‌تواند “سفر زمان” اثر ترنس مالیک باشد که از هزاران تصویر مبهم، شاعرانه و انتزاعی تشکیل شده است. در حالی که اندکی روایت نیز در طول فیلم وجود دارد، همچنان بخش اعظم آن شاعرانه است.

چند نمونه از مستندهای شاعرانه عبارتند از:
Coal Face (1935) — Dir. Alberto Cavalcanti*
Fata Morgana (1971) — Dir. Werner Herzog*
Tongues Untied (1989) — Dir. Marlon Riggs*
Welt Spiegel Kino (2005) — Dir. Gustav Deutsch*
دو) فیلم‌های مستند توضیحی

مستندهای توضیحی احتمالاً به آنچه اکثر مردم مستند می‌دانند نزدیک‌تر اند. در تضاد شدید با شاعرانه، هدف مستندهای توضیحی اطلاع رسانی و/یا متقاعد کردن -اغلب عاری از شعارهای مبهم یا شاعرانه- است. این مدل سبک‌های آشنای تلویزیونی (برنامه‌های مستند تاریخی و غیره) را شامل می‌شود.
کسانی که به دنبال مستقیم‌ترین شکل داستان‌سرایی مستند هستند باید سبک توضیحی ساده را انتخاب کنند چراکه یکی از بهترین راه‌ها برای به اشتراک گذاشتن پیام یا دادن اطلاعات است؛ چیزی شبیه ارائه یک مقاله ویدیویی که موضوعی خاص را با تصاویری هیجان‌انگیز و روایتی ساده پوشش می‌دهد.

یکی از نمونه‌های جالب فیلم مستند توضیحی، مستند “اتاق 237” است. در حالی که هیچ تصویری از مصاحبه‌شوندگان را نمی‌بینیم، صدای آنها را می‌شنویم که طولانی بحث می‌کنند و شرح داستان را برای مخاطب ارائه می‌دهند.
چند نمونه از مستندهای توضیحی عبارتند از:
The Plow That Broke the Plains (1936) — Dir. Pare Lorentz*
City of Gold (1957) — Dir. Colin Low and Wolf Koenig*
Waiting for Fidel (1974) — Dir. Michael Rubbo*
March of the Penguins (2005) — Dir. Luc Jacquet*
سه) فیلم‌های مستند مشاهده‌ای

هدف مستندهای مشاهده‌ای رصد دنیای اطراف است؛ محصول سبک سینما وریته یا سینما حقیقت Cinéma Vérité که در دهه 1960 به وجود آمد.

مستندهای مشاهده‌ای تلاش می‌کنند برخی از مهم‌ترین (و اغلب خصوصی‌ترین) لحظات سوژه را به طور مستقیم و بدون سوگیری نشان دهند. سبک مشاهده‌ای در طول سال‌ها بسیار تأثیرگذار بوده است و فیلم‌سازان اغلب از آن در سایر ژانرهای فیلم برای ایجاد حس واقعی و حقیقت‌نمایی استفاده می‌کنند. یکی از معروف‌ترین نمونه‌های آن، “شهرستان هارلان آمریکا” به کارگردانی باربارا کوپل است.

داستان خام این فیلم، معتبر و داستان‌سرایی اش بی‌نقص است زیرا کوپل سوژه‌هایش را با دیدی عینی با لنز همدلانه دنبال می‌کند. اگر به این سبک فیلم‌سازی علاقه دارید، یک لنز تله فوتو داشته باشید زیرا دنبال کردن حرکت و آماده بودن برای ثبت آنچه در لحظه در حال رخ دادن است، کلید ساخت یک مستند خوب به سبک مشاهده‌ای است.

فیلم‌سازی وجود دارد که در طول دوران حرفه‌ای خود فقط مستندهای مشاهده‌ای ساخته است و اتفاقاً تقریباً هر سال یک فیلم می‌سازد. نام او فرد وایزمن است و، به عنوان مثال، فیلم او، Boxing Gym، مستندی از یک سالن ورزشی بوکس و همه افرادی است که در آن جا رفت و آمد می‌کنند. مردم در این مستند از تردیدها، ترس‌ها و شکست‌های خود داستان می‌گویند.

فیلم‌های او یک دیدگاه دانای کل دارد که به بینندگان اجازه می‌دهد از بیرون به تماشای داخل بنشینند. با این کار، مخاطب می‌تواند مستقلاً به نتیجه‌گیری برسد و تصمیم بگیرد و طبق فهم خودش معنا بسازد.
چند نمونه از مستندهای مشاهده‌ای عبارتند از:
Crisis: Behind a Presidential Commitment (1963) — Dir. Robert Drew*
Salesman (1969) — Dir. Albert Maysles, David Maysles, and Charlotte Zwerin*
Hoop Dreams (1994) — Dir. Steve James*
The Monastery: Mr. Vig and the Nun (2006) — Dir. Pernille Rose Grønkjær*
چهار) فیلم‌های مستند مشارکتی (تعاملی)

در مستندهای مشارکتی، فیلم‌ساز از پشت دوربین، با پرسش‌ها یا علامت‌هایی، از صدای خود برای تحریک سوژه‌ها استفاده می‌کند. در مثال بالا، مایکل مور مستقیماً بر نحوه واکنش سوژه‌ها نسبت به سؤالاتش و به این ترتیب بر روایت کلی فیلم تأثیر می‌گذارد. 

یک نمونه مدرن از این گونه مستند می‌تواند Free Solo باشد. کارگردانان، جیمی چین و الیزابت چای واسارهلی، اغلب با موضوع درگیر می‌شوند و تأثیر افکار خود را بر داستان می‌گذارند. شگفت‌انگیز است که چگونه فیلم‌ساز می‌تواند تا این حد با موضوع فیلمش درگیر شود بدون اینکه حواسش پرت شود.

چند نمونه از مستندهای مشارکتی عبارتند از:

Chronicle of a Summer (1961) — Dir. Edgar Morin and Jean Rouch*
Sherman’s March (1985) — Dir. Ross McElwee*
Paris Is Burning (1990) — Dir. Jennie Livingston*
The Danube Exodus (1998) — Dir. Péter Forgács*

پنج) فیلم‌های مستند انعکاسی

مستندهای انعکاسی شبیه به مستند مشارکتی هستند، زیرا اغلب فیلم‌ساز را درون فیلم قرار می‌دهند. با این حال، بر خلاف مشارکتی، بیشتر سازندگان مستندهای انعکاسی هیچ تلاشی برای کشف موضوع بیرونی نمی‌کنند، بلکه فقط بر خود و عمل ساخت فیلم تمرکز می‌کنند.

بهترین نمونه از این سبک مستند فیلم صامت “مردی با دوربین فیلم‌برداری” ساخته ژیگا ورتوف -فیلم‌ساز شوروی- در سال 1929 است. این فیلم، نمایشی کلاسیک از تصاویر خلاقانه -و کاملاً چالش‌برانگیز- است.

نمونه‌ای جدید از این سبک می‌تواند مستند “فیلم‌بردار” اثر کرستن جانسون باشد. جانسون تنها با گرفتن تصویر از دوربین‌هایی که در طول زندگی حرفه‌ای خود از آنها استفاده کرده است، پرتره‌ای از آنچه که به عنوان یک فیلم‌ساز می‌بیند را ترسیم می‌کند.
نمونه‌های دیگر از مستندهای انعکاسی عبارتند از:
…No Lies (1973) Dir. Mitchell Block*
Surname Viet Given Name Nam (1989) Dir. T. Minh-ha Trinh*
Biggie & Tupac (2002) Dir. Nick Broomfield*
شش) فیلم‌های مستند اجرایی

مستندهای اجرایی ترکیبی تجربی از سبک‌هایی هستند که برای تاکید بر تجربه سوژه و به اشتراک گذاشتن احساس او استفاده می‌شوند. آنها اغلب گزارش‌ها و تجربه‌های شخصی را با مسائل سیاسی یا تاریخی بزرگ‌تر مرتبط می‌کنند و در کنار هم قرار می‌دهند. گاهی اوقات به آن سبک مایکل مور گفته می‌شود، زیرا او اغلب از داستان‌های شخصی خود برای ساختن حقایق اجتماعی استفاده می‌کند (بدون نیاز به استدلال در مورد اعتبار آن تجربه‌ها).

نمونه جدیدتر این سبک می‌تواند چیزی شبیه Won’t You Be My Neighbor باشد؛ فیلمی درباره زندگی و میراث آقای راجرز. این فیلم مصاحبه‌ انجام می‌دهد، اما همچنین بر تصاویر قدیمی تلویزیونی تکیه می‌کند، سبک‌ها و لحن‌های مختلف را در هم می‌آمیزد تا ضربه‌ای عاطفی در انتهای فیلم ایجاد کند.
چند نمونه از مستندهای اجرایی عبارتند از:
Drifters (1929) — Dir. John Grierson*
Night and Fog (1956) — Dir. Alain Resnais*
The Thin Blue Line (1988) — Dir. Errol Morris*
Bowling for Columbine (2002) — Dir. Michael Moore*
با اینکه سبک‌های مستند اجرایی و انعکاسی و مشارکتی می‌توانند گاهی به طرز گیج‌کننده‌ای جای هم بنشینند، اما ویژگی‌های ارائه شده در مورد هر کدام از این سبک‌ها می‌تواند به تصمیم‌گیری‌ در مورد انتخاب سبک مستند دلخواه و روش منحصر به فرد شما کمک کند.